تارنگار فریاد: شعر و ادبیات، اجتماعی و فرهنگی

ای شکارچی سنجاقک
امروز او
چقدر پرواز کرده بود؟

کاگانو چی‌یوجو، «نور ماه بر درختان کاج» برگردان نیکی کریمی

とんぼつり
今日はどこまで
行ったやら

かが の ちよじょ

صیادِ کوچکِ سنجاقک
به دوردست‌ها می‌پندارم
امروز رفته باشد!

کاگانو چی‌یوجو، «هایکو شعر ژاپنی از آغاز تا امروز» برگردان احمد شاملو

صیاد سنجاقک
چه دور رفته‌ای
امروز؟

کاگانو چی‌یوجو، «صد هایکوی مشهور» برگردان عسکری پاشایی

هایکو 俳句 کوتاهترین قالب شعر ژاپنی است که از سه بند ۱۷ مورایی در الگوی ۵-۷-۵ ساخته شده است و دارای یک برش‌واژه (کیره‌جی) و فصل‌واژه (کی‌گُو) است. در وزن شعر ژاپنی، موراها شمرده می‌شوند نه هجاها. «مورا» واحدی در واج‌شناسی است که وزن هجا را تعیین می‌کند و در زبان ژاپنی به آن اوتو 音 می‌گویند که دربرگیرنده کشش واکه، کشش همخوان (تشدید)، هجا کوتاه و n انتهای هجا است. برای نمونه واژه ژاپنی Nippon) にっぽん) از دو هجا ساخته شده (nip-pon)، ولی چهار مورا دارد (ni-p-po-n). همچنین تعداد مورا در بندهای هایکو، ایجاد موسیقی می‌کند. یعنی ژاپنی‌زبان با شنیدن بندهای پیاپی پنج مورایی و هفت مورایی احساس می‌کند که با گفتاری موزون و آهنگین روبرو است.

کیره‌جی (برش‌واژه) هماره در انتهای یکی از سه بند هایکو نمایان می‌شود و نقش وقفه و سکوت را ایفا کرده و از ساختار هایکو پشتیبانی می‌کند تا به آن اجازه دهد یک شعر مستقل باشد. کی‌گُو (فصل‌واژه) واژه‌ای در هایکو است که به فصلی از سال اشاره می‌کند و در حقیقت، فصل هایکو را نمایان می‌کند. از نظر ماتسوئو باشو طبیعت مانند استادی بزرگ است که همه حقایق را می‌شود از این استاد آموخت و مهم‌ترین درس آن گذر فصل‌ها می‌باشد. اشعار هایکو بدون قافیه هستند و وزن آن‌ها بر توالی و توزیع هجاهای تکیه‌بر و بی‌تکیه است.

کاگانو چی‌یوجو かがのちよじょ نامی‌ترین و بهترین هایکوسرای زن در تاریخ می‌باشد. او در سال ۱۷۰۳ در دوره اِدو و عصر گِنروکو در شهر ماتوشی ژاپن دیده به جهان گشود. چی‌یوجو از سنین پایین با هنر و شعر آشنا شد. او از هفت سالگی سرایش هایکو را آغاز کرد و در هفده سالگی آوازه هایکوهایش سراسر ژاپن را درنوردید. سروده‌های او اگرچه بیشتر به طبیعت می‌پردازد، اما کوشش در وحدت طبیعت با بشریت دارد. چی‌یوجو در ۱۸ سالگی ازدواج کرد اما در زمانیکه ۲۰ سال بیشتر نداشت، شوهرش بر اثر بیماری درگذشت و چند سال بعد فرزند خردسالش نیز درگذشت.

چی‌یوجو زمانیکه کودکان را در هنگام بازی مورد علاقه فرزندش یعنی شکار سنجاقک می‌بیند در سوگ فرزند از دست رفته‌اش هایکو شکارچی سنجاقک را می‌سراید که در آن اندوه مادر، زیبا و مهرآمیز بیان شده است. چی‌یوجو برای استقلال خود ارزش زیادی قائل بود و با وجود تنهایی، دوباره ازدواج نکرد. او به خانه پدری‌اش بازگشت تا از پدر و مادر سالخورده‌اش نگهداری و پرستاری کرد. چی‌یوجو در سن ۵۲ سالگی تصمیم گرفت راهبه بودایی شود او می‌گوید: «نه برای ترک دنیا، بلکه برای اینکه به قلبش بیاموزد مانند آب زلالی باشد که شب و روز در آن جاری است» راهبه شده است. او سر خود را تراشید و نام سُوئن را برای خود برگزید و در کنار راهبه‌های دیگر در معبد زندگی کرد. او در طول ۷۳ سال زندگانی خود به سرایش هایکو، خطاطی شُودو (خوشنویسی ژاپنی) و کشیدن هایگا (آمیزه‌ای از نگارگری و هایکو) پرداخت تا اینکه در سال ۱۷۷۵ دیده از جهان فرو بست. از او بیش از ۱۷۰۰ هایکو به جای مانده است.